Πρόσφατα ὁ S. Hawking μαζὶ μὲ τὸν συνεργάτη του L. Mlodinow ἐξέδωσε ἕνα βιβλίο μὲ τίτλο The Grand Design (Bantam Press, London 2010), ὅπου ἐκθέτει μὲ ἐκλαϊκευτικὸ τρόπο τὶς ἀπόψεις του γιὰ τὸ Σύμπαν.[1]
Τὸ βιβλίο ἀρχίζει ἀπαριθμώντας τὰ βασικὰ φιλοσοφικὰ ἐρωτήματα, ὅπως «Ποιὰ εἶναι ἡ φύση τῆς πραγματικότητος; Ἀπὸ ποῦ προῆλθαν ὅλα αὐτά; Χρειάστηκε τὸ Σύμπαν ἕναν δημιουργό;», ἀλλὰ δηλώνει κατηγορηματικὰ ὅτι «ἡ φιλοσοφία εἶναι νεκρή» (σ. 5).
Παρ’ ὅλα αὐτά, τὸ βιβλίο αὐτὸ περιλαμβάνει τὴ φιλοσοφία τοῦ Hawking, ποὺ ἐκτείνεται πολὺ πέρα ἀπὸ τὰ ἐπιστημονικὰ δεδομένα. Περιλαμβάνει βέβαια πολλὰ ἐπιστημονικὰ στοιχεῖα ποὺ εἶναι γνωστά, ἀλλὰ καὶ ἀναπόδεικτες θεωρίες καὶ ἰσχυρισμούς, καὶ δὲν ἀφήνει κἂν στὸν ἀναγνώστη νὰ ὑποπτευθεῖ ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἄλλες θεωρίες καὶ ἀπόψεις διαφορετικὲς ἀπὸ τὴ δική του. Π.χ., θεωρεῖ ὅτι «ἡ Μ-θεωρία εἶναι ἡ μόνη (ὑπογραμμισμένο ἀπὸ τὸν Hawking) ὑποψήφια ὡς μιὰ πλήρης θεωρία τοῦ Σύμπαντος» (σ. 181). Καὶ ἀλλοῦ: «Ἡ Μ-θεωρία προβλέπει ὅτι πάρα πολλὰ σύμπαντα δημιουργήθηκαν ἐκ τοῦ μηδενός. Αὐτὴ ἡ δημιουργία δὲν χρειάζεται τὴν ἐπενέργεια ἑνὸς ὑπερφυσικοῦ ὄντος ἢ θεοῦ. Ἀντιθέτως, αὐτὰ τὰ πολλὰ σύμπαντα προκύπτουν μὲ φυσικὸ τρόπο ἀπὸ τοὺς φυσικοὺς νόμους. Εἶναι μιὰ πρόβλεψη τῆς ἐπιστήμης» (σ. 8)
Ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ ἄλλες, διαφορετικὲς θεωρίες περὶ τοῦ Σύμπαντος, ποὺ οὔτε κἂν τὶς ἀναφέρει ὁ Hawking. Π.χ., πρὶν ἀπὸ λίγα χρόνια εἶχε γίνει μιὰ μακρὰ συζήτηση μεταξὺ τοῦ S. Hawking καὶ ἑνὸς ἄλλου κορυφαίου Ἄγγλου κοσμολόγου, τοῦ R. Penrose, ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 1995 ἀπὸ τὸ Cambrige University Press μὲ τίτλο The Nature of Space and Time. Ἐκεῖ ὁ Hawking ἀναπτύσσει τὴ θεωρία του περὶ μὴ ὑπάρξεως ὁρίων εἰς τὸ Σύμπαν (τὴ noboundary condition), ποὺ προϋποθέτει ὅτι τὸ Σύμπαν εἶναι πεπερασμένο, ἐνῷ ὁ Penrose ὑποστηρίζει ἕνα ἄπειρο Σύμπαν. Τὸ γεγονὸς ὅτι τελευταῖα ἀνακαλύφθηκε ὅτι τὸ Σύμπαν ἐπιταχύνει συνεχῶς τὴ διαστολή του εἶναι μιὰ σοβαρὴ ἔνδειξη ὑπὲρ τοῦ Penrose.
Ἐν τούτοις, στὸ τελευταῖό του βιβλίο ὁ Hawking ἐπαναλαμβάνει τὴ θεωρία του περὶ μὴ ὑπάρξεως ὁρίων ὡς βάση ὅλων τῶν συλλογισμῶν του. Ἡ θεωρία αὐτὴ περιλαμβάνει ἕναν περίεργο ἰσχυρισμό, ὅτι κοντὰ στὴν ἀρχὴ τοῦ Σύμπαντος ὁ χρόνος ἦταν μιὰ διάσταση χώρου, ἐνῷ σήμερα ὁ χῶρος καὶ ὁ χρόνος εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοί. Ἡ συνήθης κοσμολογία μιλάει γιὰ μιὰ ἀνωμαλία στὴν ἀρχὴ τοῦ Σύμπαντος, στὸ big bang. Ὁ Hawking, ἐνῷ δέχεται τὸ big bang, τό «ἐξομαλύνει», χρησιμοποιώντας ἕναν φανταστικὸ χρόνο τ, ποὺ εἶναι ἴσος μὲ τ = ict, ὅπου t εἶναι ὁ πραγματικὸς χρόνος. Ἔτσι, σὲ μιὰ προσέγγιση ποὺ λέγεται χωροχρόνος Lorentz ἔχουμε κοντὰ στὴν ἀρχὴ τοῦ Σύμπαντος (σὲ 2 διαστάσεις χώρου καὶ μία διάσταση χρόνου) x2 + y2 – c2t2 = σταθερό
ποὺ παριστάνει ἕναν κῶνο, ἐνῷ μὲ τὸν φανταστικὸ χρόνο τοῦ Hawking (εὐκλείδιο χωροχρόνο) ἔχουμε:
x2 + y2 + τ2 = σταθερό
ποὺ παριστάνει μιὰ σφαῖρα. Ἀλλὰ ἡ θεωρία
τοῦ Hawking δὲν μᾶς λέει πῶς ἄλλαξε ὁ χρόνος καὶ ἀπὸ φανταστικὸς ἔγινε πραγματικός.
Ἡ θεωρία περὶ μὴ ὑπάρξεως ὁρίων δὲν εἶναι μιὰ λεπτομέρεια, ἀλλὰ μιὰ οὐσιώδης προϋπόθεση τῆς ὅλης φιλοσοφίας τοῦ Hawking. Γιατὶ ἡ βασική του ἰδέα εἶναι ὅτι τὸ Σύμπαν δὲν εἶναι ἕνα καὶ μοναδικό, ἀλλὰ μιά «ὑπέρθεση» ἀπείρων συμπάντων, ποὺ τὸ καθένα ἔχει τὴ δική του «ἱστορία».
Ἡ ἰδέα τοῦ Hawking προῆλθε ἀπὸ μιὰ εἰδικὴ διατύπωση τῆς κβαντομηχανικῆς, τὴν ἄποψη τῶν ἀπείρων «ἱστοριῶν», ποὺ ὀφείλεται στὸν Feynman. Ὁ Feynman ἔδειξε ὅτι μποροῦμε νὰ λύσουμε τὴ βασικὴ ἐξίσωση τῆς κβαντομηχανικῆς, τὴν ἐξίσωση τοῦ Schrödinger, ἂν θεωρήσουμε τὴν ὑπέρθεση ἀπείρων χωροχρονικῶν διαδρομῶν (paths) ἀπὸ ἕνα χωροχρονικὸ σημεῖο Α σὲ ἄλλο σημεῖο Β. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ ἄλλες ἀπόψεις τῆς κβαντομηχανικῆς ποὺ δίνουν τὰ ἴδια ἀποτελέσματα, ὅπως ἡ θεωρία τῶν τροχιῶν τῶν de Broglie καὶ Bohm, ποὺ δέχεται ὅτι ὑπάρχει μία μόνο τροχιά (ἀπὸ τὸ Α στὸ Β), καὶ ἄλλες θεωρίες.
Ἀλλὰ ὁ Hawking ὄχι μόνο δέχεται σὰν μοναδικὴ θεωρία τῆς κβαντομηχανικῆς τὴ θεωρία τοῦ Feynman, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπεκτείνει σὲ ὅλο τὸ Σύμπαν, ποὺ τὸ θεωρεῖ σὰν ἄθροισμα ἀπείρων Συμπάντων.
Προχωρώντας τὴ θεωρία του, ὁ Hawking ὑποστηρίζει ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὸ δικό μας Σύμπαν ὑπάρχουν καὶ πολλὰ ἄλλα Σύμπαντα ἔξω ἀπὸ τὸ δικό μας, ποὺ τὸ καθένα ἔχει τοὺς δικούς του φυσικοὺς νόμους. Ἡ θεωρία του βασίζεται στὴ θεωρία τῶν (ὑπερ)χορδῶν καὶ ὀνομάζεται Μ-θεωρία (τὸ Μ σημαίνει Μυστηριώδης ἢ Μαγικὴ θεωρία ἢ θεωρία Μεμβράνης).
Ἀλλὰ ἡ Μ-θεωρία στὴν πραγματικότητα δὲν ὑπάρχει ὡς μία θεωρία, ἀλλὰ ὡς 5 θεωρίες ποὺ ἀναφέρονται σὲ χώρους 11 διαστάσεων. Ἀπὸ αὐτὲς ἡ μία ἀντιστοιχεῖ στὸν χρόνο, οἱ 3 στὶς συνήθεις διαστάσεις τοῦ χώρου καὶ οἱ 7 σὲ συμπαγοποιημένες διαστάσεις, δηλαδὴ διαστάσεις περιορισμένες σὲ πολὺ μικρὲς ἀποστάσεις. Οἱ 5 αὐτὲς θεωρίες ἦσαν γνωστὲς ἐδῶ καὶ ἀρκετὰ χρόνια, καὶ μάλιστα ἕνας ἀπὸ τοὺς πρωτεργάτες, ὁ E. Witten, ἀπέδειξε ὅτι οἱ θεωρίες αὐτὲς συνδέονται μεταξύ τους σὲ ὁρισμένες ἀκραῖες περιπτώσεις. Ὁ Witten εἶχε πεῖ ὅτι οἱ θεωρίες αὐτὲς εἶναι εἰδικὲς περιπτώσεις μιᾶς ἀγνώστου Μ-θεωρίας ποὺ ἐλπίζεται ὅτι κάποτε θὰ βρεθεῖ. Ἑκατοντάδες ἐπιστήμονες ἔχουν προσπαθήσει νὰ βροῦν αὐτὴ τὴ Μυστηριώδη ἢ Μαγικὴ θεωρία χωρὶς ἀποτέλεσμα μέχρι τώρα. Ἀλλὰ ὁ Hawking εἶναι πιὸ τολμηρός. Λέει ὅτι δὲν ἀπαιτεῖται μία θεωρία Μ, ἀλλὰ ἀρκεῖ ὅτι ὑπάρχουν οἱ 5 θεωρίες, ποὺ ἔχουν διαφορετικὰ ὀνόματα ἡ κάθε μία.
Ἐπιπλέον, τονίζει κάτι ποὺ ἐπίσης ἦταν γνωστὸ ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῆς θεωρίας τῶν χορδῶν, ὅτι ὑπάρχουν πάρα πολλοὶ διαφορετικοὶ τρόποι συμπαγοποίησης τῶν 7 διαστάσεων, καὶ κάθε συμπαγοποίηση ἀντιστοιχεῖ σὲ ἕνα σύμπαν. Ὑπάρχουν τοὐλάχιστον 10500 διαφορετικὰ σύμπαντα. Καὶ κάθε σύμπαν ἀπὸ αὐτὰ ἔχει διαφορετικοὺς φυσικοὺς νόμους. Π.χ., οἱ «σταθερές» ποὺ ὑπάρχουν στὰ σύμπαντα αὐτὰ εἶναι διαφορετικές. Ἔτσι, ἐνῷ στὸ Σύμπαν μας ἡ βαρύτης εἶναι 1040 φορὲς μικρότερη ἀπὸ τὴν ἠλεκτρομαγνητικὴ δύναμη, σὲ ἄλλα σύμπαντα ἡ βαρύτης μπορεῖ νὰ εἶναι ἰσχυρότερη ἀπὸ τὴν ἠλεκτρομαγνητικὴ δύναμη, κ.ο.κ.
Ὁ πιὸ ἐντυπωσιακὸς ὅμως ἰσχυρισμὸς εἶναι ὅτι αὐτὰ τὰ 10500 σύμπαντα πράγματι ὑπάρχουν, σὲ τεράστιες ἀποστάσεις ἀπὸ ἐμᾶς, πολὺ πέραν ἀπὸ τὰ ὅρια τοῦ ὁρατοῦ μας Σύμπαντος, ποὺ εἶναι κάπου 14 δισεκατομμύρια ἔτη φωτός, δηλαδὴ 1023 km. Τὰ πλησιέστερα ἀπὸ τὰ ἄλλα σύμπαντα ἀπέχουν τοὐλάχιστον 1010.000.000 km ἀπὸ ἐμᾶς. Ἄρα δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπικοινωνήσουμε μὲ αὐτὰ οὔτε τώρα, οὔτε στὸ ἀπώτερο μέλλον, οὔτε κἂν μὲ τὴν ταχύτητα τοῦ φωτός.
Ἂν ὑπάρχουν τά (πρακτικά) ἄπειρα αὐτὰ σύμπαντα, τότε τὸ κάθε τι ποὺ μποροῦμε (ἢ δὲν μποροῦμε) νὰ φαντασθοῦμε συμβαίνει σὲ αὐτά. Μία ἐφαρμογὴ τῆς θεωρίας αὐτῆς εἶναι μιά «διέξοδος» ἀπὸ τὰ προβλήματα ποὺ μᾶς δημιουργεῖ ἡ «ἀνθρωπικὴ ἀρχή» ποὺ διέπει τὸ δικό μας Σύμπαν. Εἶναι γνωστὸ ὅτι οἱ φυσικοὶ νόμοι τοῦ Σύμπαντός μας εἶναι ἀπίστευτα ταιριαστοὶ μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῆς ζωῆς καὶ τοῦ ἀνθρώπου στὴ Γῆ μας. Λίγο ἂν ἄλλαζαν οἱ φυσικοὶ νόμοι, δὲν θὰ ὑπῆρχε ζωή, οὔτε βέβαια καὶ ἐμεῖς, ποὺ ἐρευνοῦμε τὸ Σύμπαν. Ὁ ἴδιος ὁ Hawking ἀναφέρει τὸ γνωστὸ παράδειγμα τῆς δημιουργίας τοῦ ἄνθρακα μὲ συνέργεια τῶν ἰσχυρῶν καὶ ἀσθενῶν πυρηνικῶν δυνάμεων στὸ ἐσωτερικὸ γιγάντιων ἀστέρων. Ἂν ἄλλαζε ἡ ἰσχυρὴ πυρηνικὴ δύναμη κατὰ 0,5%, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ δημιουργηθεῖ ὁ ἄνθρακας, ποὺ εἶναι ἡ βάση τῆς ζωῆς (ὁ Hawking λέει ὅτι θὰ μποροῦσε ἴσως νὰ ὑπάρχει ζωὴ καὶ μὲ βάση τὸ πυρίτιο, δηλαδή «σκεπτόμενοι» ἠλεκτρονικοὶ ὑπολογιστές, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ γίνει μόνο του, αὐτόματα).
Ὑπάρχουν καὶ πολλὲς ἄλλες περιπτώσεις στοὺς φυσικοὺς νόμους ποὺ ὑποδεικνύουν ὅτι οἱ φυσικοὶ νόμοι ἔγιναν μὲ κάποια σκοπιμότητα, γιὰ νὰ δημιουργηθεῖ ἡ ζωὴ καὶ ὁ ἄνθρωπος.
Ἀλλὰ οἱ ὑποστηρικτὲς τοῦ Πολυσύμπαντος καὶ ὁ Hawking λένε ὅτι ἔτυχε οἱ φυσικοὶ νόμοι στὸ δικό μας Σύμπαν νὰ εἶναι κατάλληλοι γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς ζωῆς, ἐνῷ στὴ μέγιστη πλειοψηφία τῶν μακρινῶν συμπάντων, ὅπου οἱ νόμοι εἶναι διαφορετικοί, δὲν ὑπάρχει καθόλου ζωή. Ἡ ὕπαρξη λογικῶν ὄντων στὸ Σύμπαν μας εἶναι ἕνα τυχαῖο γεγονὸς μέσα στὴν ἀπειρία τῶν συμπάντων τοῦ Πολυσύμπαντος.
Ἀλλὰ τί νόημα ἔχει ἡ φυσικὴ ἐπιστήμη ποὺ ἀσχολεῖται μὲ ἀπειράριθμους πιθανοὺς κόσμους ὅπου εἶναι δυνατὸν νὰ συμβαίνει ὁτιδήποτε μπορεῖ νὰ φαντασθεῖ κανείς, ἀλλὰ τὴν ὕπαρξη τῶν ὁποίων δὲν μποροῦμε οὔτε θὰ μπορέσουμε ποτὲ νὰ ἐλέγξουμε; Τί διαφορὰ ἔχει ἡ «ἐπιστήμη» αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἀπὸ τήν «ἐπιστημονικὴ φαντασία» (science fiction) ποὺ παρακολουθοῦμε στὶς τηλεοράσεις καὶ τοὺς κινηματογράφους μας;
Ἐδῶ ἐμφανίζεται τὸ βασικὸ ἐρώτημα τῆς «ὑπάρξεως» καὶ τῆς «πραγματικότητος» τοῦ Κόσμου. Τί ὑπάρχει στὴν πραγματικότητα;
Στὸ ἐρώτημα αὐτὸ ὁ Hawking δίνει μιὰ τολμηρὴ ἀπάντηση. Ὅτι ἡ πραγματικότης ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ μοντέλο καθενός. Εἶναι ἡ «ἐξαρτώμενη ἀπὸ μοντέλο πραγματικότης» (model dependent reality, σελ. 46). Ὁ συνήθης ρεαλισμὸς δέχεται ὅτι ὑπάρχει μία ἐξωτερικὴ πραγματικότης, τὴν ὁποία προσεγγίζουμε συνεχῶς, ἔστω καὶ ἂν δὲν τὴν φθάνουμε ἀπολύτως. Ὑπάρχει ἕνας πραγματικὸς ἐξωτερικὸς κόσμος, ποὺ τὸν ἀντιλαμβανόμαστε μέσῳ τῶν αἰσθήσεών μας, ποὺ τὸν μελετοῦμε μὲ τὸ λογικό μας καὶ ποὺ δεχόμαστε ὅτι ὑπῆρχε καὶ πρὶν γεννηθοῦμε ἐμεῖς. Δεχόμαστε ὡς αὐτονόητο ὅτι ὁ κόσμος ὑπῆρχε ἐπὶ δισεκατομμύρια χρόνια, ἀκόμη καὶ ὅταν δὲν ὑπῆρχε ζωὴ καὶ ἄνθρωποι ἐπὶ τῆς Γῆς.
Ὁ Hawking ὅμως δέχεται κάτι τὸ ἐντελῶς διαφορετικό. Λέει ὅτι ἡ ὕπαρξη τοῦ κόσμου ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ μοντέλο ποὺ χρησιμοποιοῦμε. Ξεκινάει ἀπὸ τὸ γνωστὸ
ἐπιχείρημα ὅτι κάθε τι ποὺ παρατηροῦμε καὶ ἀντιλαμβανόμαστε ὑπάρχει πρῶτα ἀπ’ ὅλα μέσα στὸν νοῦ μας. «Σχηματίζουμε, λέει, νοητικὰ ἀντικείμενα (mental concepts) γιὰ τὸ σπίτι μας, τὰ δέντρα, τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους (κλπ.). Αὐτὰ τὰ νοητικὰ ἀντικείμενα εἶναι ἡ μόνη πραγματικότης ποὺ μποροῦμε νὰ γνωρίζουμε» (σ. 172). Καὶ καταλήγει: «Κατὰ συνέπειαν, ἕνα καλῶς κατασκευασμένο μοντέλο δημιουργεῖ μιὰ δική του πραγματικότητα» (σ. 172).
Ἔτσι, οἱ διάφορες θεωρίες δημιουργοῦν διάφορες «πραγματικότητες». Τὸ Σύμπαν δὲν εἶναι ἕνα καὶ μοναδικό, ποὺ τὸ προσεγγίζουμε συνεχῶς μὲ καλύτερες παρατηρήσεις καὶ θεωρίες. Εἶναι κάτι ποὺ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴ θεωρία ποὺ προτιμάει ὁ καθένας.
Ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι ὁ πλέον ἄκρατος σολιψισμός, ἡ ἄποψη δηλαδὴ ὅτι ὑπάρχω μόνον ἐγώ, καὶ ὅλος ὁ ἔξω κόσμος, οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι καὶ τὸ Σύμπαν ὁλόκληρο εἶναι ὅ,τι ἔχω στὸ μυαλό μου. Ἀλλὰ τότε ποιὸς ἐγγυᾶται ὅτι ἡ δική μου εἰκόνα γιὰ τὸν κόσμο εἶναι καλύτερη ἀπὸ τὴν εἰκόνα ἑνὸς ἄλλου;
Ὁ Hawking διατυπώνει τὴ δική του ἄποψη γιὰ τὴ φύση καὶ γιὰ τὸ Σύμπαν μὲ τρόπο σχεδὸν ἀπόλυτο. Παρ’ ὅλον ὅτι σὲ ὁρισμένα σημεῖα ὁμολογεῖ ὅτι ἡ Μ-θεωρία καὶ οἱ ἄλλες θεωρίες του δὲν ἔχουν ἀποδειχθεῖ, ἐν τούτοις ἀποφαίνεται σὰν αὐθεντία ὅτι τὸ Σύμπαν δὲν χρειάζεται δημιουργό, ὅτι οἱ φυσικοὶ νόμοι διέπουν τὰ πάντα, ἀλλὰ καὶ ὅτι οἱ φυσικοὶ νόμοι εἶναι αὐθαίρετοι καὶ διαφορετικοὶ σὲ κάθε σύμπαν τοῦ Πολυσύμπαντος.
Στὸ τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου του ὁ Hawking ἀσχολεῖται μὲ τὴ ζωή. Γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ζωῆς, χρησιμοπποιεῖ ἕνα παιχνίδι, τὸ Game of Life τοῦ John Conway. Ἔτσι φαντάζεται ὅτι δημιουργοῦνται ὄντα ποὺ ἀναπαράγονται, ἀλλὰ καὶ ποὺ ἔχουν ἐλευθερία βουλήσεως.
Κατὰ τὸν ὁρισμὸ τοῦ Hawking, ἐλευθερία βουλήσεως δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ συνδρομὴ πολὺ μεγάλου ἀριθμοῦ αἰτίων ποὺ εἶναι ἀδύνατον νὰ περιγράψουμε μαθηματικὰ ἢ νὰ παρακολουθήσουμε κατ’ ἄλλο τρόπο. Ἀλλὰ ἂν κάθε πολύπλοκο καὶ πρακτικὰ ἀδύνατον νὰ προβλεφθεῖ φαινόμενο σημαίνει ἐλευθερία βουλήσεως, τότε μήπως καὶ ἡ ρουλέτα καὶ τὰ ζάρια ἔχουν ἐλευθερία βουλήσεως; Καὶ τὸ ἀντίστροφο. Ἂν ἡ ἐλευθερία βουλήσεως σημαίνει ὅτι ὅλες οἱ ἐνέργειες τοῦ ἀνθρώπου καθορίζονται ἀπὸ κάποιους (γνωστοὺς ἢ ἄγνωστους) φυσικοὺς νόμους, τότε ὁ Hawking δὲν μποροῦσε νὰ γράψει τίποτε ἄλλο παρὰ τὸ βιβλίο ποὺ ἔγραψε, καὶ ἐμεῖς, εἴτε τὸ παραδεχθοῦμε εἴτε ὄχι, δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε τίποτε διαφορετικό.
Ἆραγε ὅμως ἡ ὅλη δημιουργία, ἡ φύση καὶ ὁ ἄνθρωπος, δὲν τίποτε ἄλλο ἐκτὸς ἀπὸ ἕνα παιχνίδι τοῦ Game of Life; Ὁ μεγάλος Νεύτων, ποὺ προχώρησε τόσο πολὺ τὴν ἐπιστήμη στὴν ἐποχή του, εἶχε τὴν ταπεινοφροσύνη νὰ λέει ὅτι μοιάζει σὰν ἕνα παιδάκι ποὺ χαίρεται, ὅταν βρίσκει μερικὰ κοχύλια στὴν ἀκρογιαλιά, ἐνῷ ὁ ἀπέραντος Ὠκεανὸς ἁπλώνεται μπροστά του ἀνεξερεύνητος. Ἀλλὰ ὁ Hawking δὲν ἔχει ἀμφιβολίες. Στὸ τέλος τοῦ βιβλίου του γράφει: «Ἡ Μ-θεωρία εἶναι ἡ ἑνοποιημένη θεωρία ποὺ ἤλπιζε νὰ βρεῖ ὁ Einstein… Ἀλλὰ ἴσως τὸ πραγματικὸ θαῦμα εἶναι ὅτι ἀφῃρημένες κατασκευὲς τῆς λογικῆς ὁδηγοῦν σὲ μία μοναδικὴ θεωρία ποὺ προβλέπει καὶ περιγράφει τό “ἀπέραντο σύμπαν”» (σ. 181).
Μόνο ποὺ ἡ θεωρία τοῦ Hawking δὲν εἶναι μία, ἀλλὰ ἕνα σύνολο ἀπείρων ἀναπόδεικτων θεωριῶν, ποὺ ἔχουν αὐθαίρετους καὶ διαφορετικοὺς νόμους ἡ κάθε μία. Κι αὐτὸ εἶναι ὅ,τι πιὸ μακρινὸ ἀπὸ τὸ ὄνειρο τοῦ Einstein γιὰ μιὰ ἑνοποιημένη θεωρία τοῦ Παντός.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ἀκαδημαϊκός
Κέντρο Ἐρευνῶν Ἀστρονομίας τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν
[1] . Γ. Κοντόπουλος, Κέντρο Ἐρευνῶν Ἀστρονομίας τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, «Τὸ τελευταῖο βιβλίο τοῦ Hawking», Φυσικὸς Κόσμος 41 (2011), σελ. 34-37.
Πηγή: Ακτίνες, Μάϊος – Ιούνιος 2018 (769)